Yönetim Bilişim Sistemleri’nin Tarihsel Gelişimi

Yönetim Bilişim Sistemleri’nin Tarihsel Gelişimi
Merhaba arkadaşlar,
Bu yazımda yönetim bilişim sistemlerinin tarihsel gelişimini ele alacağız. Bu yazı, Adnan Menderes Üniversite’sinden mezun olmak için yazdığım “ÖĞRENCİLERİN YÖNETİM BİLİŞİM SİSTEMLERİ BÖLÜMÜ HAKKINDAKİ BİLGİ YETERSİZLİKLERİ ÜZERİNE AMPİRİK BİR ÇALIŞMA: SÖKE LİSELERİ ÖRNEĞİ” bölüm bitirme tezinden alınmıştır.
3.2. Yönetim Bilişim Sistemlerinin Tarihsel Süreci
Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanılmadan önce bilgiler elle işlendiğinden dolayı bilgiye ulaşmak sınırlı ve bilgi akışı oldukça yavaştı. Bilgisayarların ve iletişim teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte bu bilgi akışı da hız kazanmış ve bilgisayarların bilgiyi işleme hızı da artmıştır. Bilgisayarların buluşundan sonra bilişim sistemlerindeki değişimin zaman periyodu aşağıda sıralanmıştır:
- Veri İşleme Sistemi (1950 – 1960)
- Yönetim Bilişim Sistemleri ( 1960’lı yıllar)
- Veri Tabanı Yönetim Sistemleri (1970’ e doğru)
- Ofis Bilgi Sistemleri ( 1970’li yıllar)
- Karar Destek Sistemleri (1980 yıllarının başı)
- Uzman Sistemler ( 1980 yıllarının ortasında)
- Üst Yönetim Bilişim Sistemleri (1990 lı yıllara doğru)
- Stratejik Bilgi Sistemi ( 1990’lı yılların başından itibaren)
3.2.1. Veri İşleme Sistemi (1950- 1960)
Veri işleme sistemleri, organizasyonun günlük rutin işlemlerini yaparak operasyonel seviyedeki yöneticilere hizmet etmektedir. Bu seviyedeki kriterler (görevler, kaynaklar, amaçlar) önceden tanımlanmıştır. Veri işletme sisteminin temel özellikleri aşağıda gösterildiği gibidir;
- Önceden tanımlanan kriterlerden farklı olarak yöneticinin ekstra istekleri olabileceği düşünüldüğü için sınırlı esneklik payına sahiptir.
- Operatör terminaline gönderilen mesaj ve basılmış dokümantasyon olarak iki tip çıktıya sahiptir. Bu çıktılar genelde periyodiktir.
- Bu sistemler işleve dayalı şekilde birbirinden bağımsız uygulamalar olarak geliştirilmektedir.
- Veri işleme sistemlerinin önceliği opereasyonel seviyedeki yöneticilerdir. Operasyonel seviyede yönetim için bilgiler üretmektedir.
- Veri işleme sistemleri genellikle periyodik şekilde yer almaktadır.
- Günlük rutin işler için kayıtları elde edip muhafaza etmeye yöneliktir.
- Veri işleme sistemleri, veriyi doğrudan ve parti işleme olarak iki farklı şekilde işlenmektedir.
- Hızlı cevap, güvenilirlik, esnek olmamak ve kontrollü işlemler olarak dört önemli karakteristik özelliğe sahiptirler.
3.2.2. Yönetim Bilişim Sistemleri (1960’lı yıllar)
Yönetim bilişim sistemleri, bir işletmede kullanılacak olan bilgilerin işlenmesini ve bu bilgilerin iletilmesini sağlayan sistemlerdir. Veri işleme sistemi günlük rutin işlemleri gerçekleştirdiği için yetersiz kaldığı zamanlar olmuştur, yönetim bilişim sistemleri bu açıkları kapatma odaklı geliştirilen sistemlerdir. Veri işleme sistemlerinde bilgi aşırılığından kaynaklı yaşanan karmaşıklığa çözüm olarak yönetim bilişim sistemleri adlı bir sistem gelişmiştir. Yönetim bilişim sistemlerinin başlıca hedeflerinden biri, yönetim gücü bulunan kişilere gerekli bilgileri analiz ederek raporlar üretmektir. Yönetim bilişim sistemlerinin analiz ederek yöneticiye sunduğu raporlar sayesinde, yöneticinin karar vermesi için kullandığı bilgiler arasından faydalı bilgileri bulmak için saatlerce tarama yapmasına gerek kalmamıştır, bu da zaman kazandırarak işletmelerde verimliliği arttırmıştır. Yönetim bilişim sistemleri, bir işletmedeki işlemleri, işletmenin yönetimini ve kararlarda yardımcı olmak işlevlerini desteklemek amacıyla oluşturulmuştur. Veri işleme sistemleri gibi günlük rutin raporlar yerine haftalık, aylık ve yıllık raporlarla ilgili olarak yöneticilere hizmet etmektedir.
Veri işleme sistemlerinde bilgi aşırılığından kaynaklı yaşanan karmaşıklığa çözüm olarak yönetim bilişim sistemleri adlı bir sistem gelişmiştir. Veri işleme sistemi günlük rutin işlemleri gerçekleştirdiği için yetersiz kaldığı zamanlar olmuştur, yönetim bilişim sistemleri bu açıkları kapatma odaklı geliştirilen sistemlerdir. Veri işleme sistemleri ve yönetim bilişim sistemleri birbiriyle iç içe olan bir sistem gibi gözükse de birbirinden farklı yönleri de oldukça fazladır. Veri işleme sistemleri ve yönetim bilişim sistemleri farklarından birkaçı şunlardır:
- Veri işleme sistemleri günlük rutin işlemler yaparken yönetim bilişim sistemleri daha uzun süreyi kapsayan işlemler gerçekleştirmektedir.
- Veri işleme sistemlerinde oluşturulan bilgiler yönetim bilişim sistemleri için bir veritabanı oluşturmaktadır.
- Veri işleme sistemlerindeki işlem sonunda oluşan çıktı, yönetim bilişim sistemleri için girdidir. Yönetim bilişim sistemleri, veri işleme sistemlerinden elde ettiği bilgileri yönetimin kararını desteklemek için bilgi üretiminde kullanır.
- Veri işleme sistemleri, yalnızca operasyonel seviyedeki yöneticilere hizmet sunmaktadır. Yönetim bilişim sistemleri ise çoğunlukla taktiksel seviyedeki yöneticilere hizmet sunuyor gibi gözükse de yönetimin tüm seviyedeki yöneticilerine hizmet sunmaktadır.
- Veri işleme sistemleri, tek bir fonksiyonel alan için işlemler gerçekleştirmektedir. Yönetim bilişim sistemleri ise fonksiyonel alanlar arası bilgi akışını bütünleştirmektedir.
- Veri işleme sistemleri, düz dosya ortamına sahip bir alanda bilgilerini işlerken yönetim bilişim sistemlerinin yöneticinin bilgi ihtiyacını karşılaması konusunda bütünleşik bir veritabanı vardır.
3.2.3. Veri Tabanı Yönetim Sistemleri (1970’ e doğru)
Veri tabanı en genel tanımıyla, kişilerin ihtiyacı olan bilgilerin istediği şekilde düzenlenmiş veriler topluluğudur. Birbirleriyle bağlantılı olan verilerin bir arada tutulduğu ilişkili modellerdir. Örneğin; bir işletmede yönetim bilişim sistemleri, yönetim gücü bulunan kişilere gerekli bilgileri analiz ederek elde ettiği raporları bir veritabanı altında toplamaktadır. Yönetim gücü bulunan kişi, bu bilgilere ihtiyaç duyduğunda bilgilerin tümüne buradan ulaşabildiği gibi istenilen özelliklere uyanları da kategorize edilmiş şekilde bularak işlemleri için zaman kazanabilmektedir. Veri tabanı yönetim sistemleri ise gerekli olan veri tabanını oluşturabilmek, tanımlayabilmek, geliştirebilmek gibi işlemlerin yapıldığı birden fazla programdan oluşan program yazılım sistemleridir. Veri tabanı yönetim sistemleri sayesinde veri tabanlarına uygun arayüzler ayarlanarak daha kolay kullanım seçeneği sunulmaktadır. Veri tabanı yönetim sistemlerinde verileri tutmak üzere bir çok türde nesneler ve bu nesnelere erişim sağlayabilmesi için birden fazla kullanıcılar yer almaktadır. Her kullanıcının, veri tabanına erişim hakkında belirli hakları vardır. Bu haklar, veri tabanı yönetim sistemleri sayesinde kısıtlanabilmektedir. Örneğin; yönetim bilişim sistemleri, elde ettiği verileri yalnızca yönetim gücü bulunan kişinin görüntüleyebileceği şekilde kısıtlamaktadır. Veri bir yönetim bilişim sistemlerinin ana kaynağıdır ve bu kaynakların doğru bir şekilde sunulabilmesi oldukça önemlidir. Veri tabanı yönetim sistemleri, yöneticilerin kullanacağı bilgilere erişimi için kolay kullanım imkanı sunan bir arayüz oluşturmaktadır. Aynı zamanda işletme için önemli bilgiler olduğundan dolayı veritabanı yönetim sistemleri sayesinde bu bilgilere erişim hakkında kısıtlamalar getirebilmektedir.
3.2.4. Ofis Bilgi Sistemleri ( 1970’li yıllar)
Ofis bilgi sistemleri, çalışanların üretim performanslarını ve bilgisini arttırmak ve çalıştıkları alanlardaki iletişimi kuvvetlendirmek için tasarlanmış sistemlerdir. Büro faaliyetlerinin elektronik ortamda yürütülmesinde yardımcı olarak bireylerin performanslarının artmasına yardımcı olmaktadır. Ofis bilgi sistemlerinin, yönetim bilişim sistemlerinin ürettiği verileri yöneticiye en etkin şekilde aktarabilmesinde katkısı çoktur. Büro otomasyon sistemleri; elektrik yayın sistemleri, elektronik işlem sistemleri, elektronik toplantı sistemleri, şekil işleme sistemleri ve büro yönetim sistemlerinden oluşmaktadır. Elektrik yayın sistemleri; kopyalama sistemleri, masaüstü yayıncılık, kelime işleme gibi sistemlerdir. Elektronik iletişim sistemleri; bireylerin birbirleriyle iletişim halinde olduğu sistemlerdir. Faks, ses postası, elektronik postalar elektronik işletim sistemlerine örnektir. Elektronik toplantı sistemleri; bireylerin mesafe unsurunu ortadan kaldırarak birbirleriyle istediği zaman istediği yerde toplantı yapmasını sağlayan sistemlerdir. Elektronik toplantılar, telekonferanslar, birlikte çalışma sistemleri elektronik toplantı sistemlerine örnektir. Şekil işleme sistemleri, bireylerin elektronik ortamlarda çizim yapmasını sağlayan sistemlerdir. Multimedya sistemleri, grafik sunumları, elektronik belge yönetimi şekil işleme sistemlerine örnektir. Büro yönetim sistemleri, bireylerin işlemlerini elektronik ortamda daha hızlı yapmasına yardımcı olan sistemlerdir. Büro yönetim sistemleri, bireylere zaman kazandırarak işlemlerini daha hızlı yapmasına yardımcı olmaktadır.Görev yönetimi, elektronik programlama, elektronik yardımcısı ofis sistemleri büro yönetim sistemlerine örnektir.
3.2.5. Karar Destek Sistemleri (1980 yıllarının başı)
Karar destek sistemleri, en basit anlamıyla yöneticilerin karar verme sürecinde elde ettiği bilgileri kullanarak karar vermesini kolaylaştıran sistemlerdir. Bir sistemin karar destek sistemleri olabilmesi için dört temel özelliği taşıması gerekmektedir:
- Ortama adaptasyondaki sorununu en aza indirgemek için esnek ve değişken yapıda olmalıdır.
- Bilgisayar uzmanı olmayan kişilerin de kolayca ve etkileşimli biçimde veri ile iletişimine girmesine imkan tanımalıdır.
- Çok iyi yapılandırılmamış ortamlarda, üst düzey yöneticilerin karşılaştıkları sorunların çözümleri ile ilgilenmelidir.
- Geleneksel veri erişim ve işleme yöntemlerini kullanarak problemleri çözmekte yardımcı olmalıdır.
Yönetim bilişim sistemleri kullanıldıktan sonra yöneticiler, her ne kadar farklı türde raporlar hazırlansa da sorunlara tam çözüm oluşturamadığını düşünmektedir. Bilgiye istenildiği anda ulaşma konusundaki yetersizlikler ve yönetim bilişim sistemleri kullanılarak alınan bir kararın etkinliliğinin sınanmasında yöneticinin yetersizliği gibi faktörler karar destek sistemleri adıyla yeni bir sistemin oluşumunda etkili olmuştur. Karar destek sistemlerinin başlıca amacı, yöneticinin mevcut sorunlarına çözüm üretebilmek ve nicel ya da nitel grafikler yardımıyla daha verimli kararlar vermesini sağlamaktır.Karar destek sistemleri, genellikle orta ve üst seviye yönetimine karar aşamasında düzenli olmayan verilerin analiz ederek faydalı veri çıkarılması için hizmet etmektedir. Planlanmış ya da planlanmamış karar verme görevlerini desteklemek için kullanıcıların verilere kolay erişimine yardımcı olmaktadır. Karar destek sistemlerinin organizasyonel kontrolün arttırılması, karar verme sürecinin hızlandırılması, yönetim sürecinin otomize edilmesine yardımcı olması, organizasyonlardaki problem çözüm sürecini hızlandırması gibi birçok avantajları vardır.
3.2.6. Uzman Sistemler ( 1980 yıllarının ortasında)
Uzman sistemler teknolojisi, yapay zekaya bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Uzman sistemler tek başlarına otomatik karar alan bir eleman gibi gözükse de aynı zamanda karışık olan problemlerde karara destek olan bir eleman olarak da kullanılmaktadır. Kullanıcılara, uzmanların bilgi ve karar verme yeteneklerinden faydalanma olanağı veren bilgisayar sistemleridir. Uzmanlar belirli bir konuda yetkin olduğu için soruna geniş bir bakış açısıyla bakmaktadır ve dolayısıyla normal bir kişiden çok daha fazla çözüm alternatifleri geliştirmektedir. Ancak, problemlerin karmaşıklığı arttıkça bir sorun için birden fazla uzman gerekmektedir ve bu uzmanlardan yararlanmanın da maliyeti yükselmektedir. İşletmelerin bilgisayarlardan karşılaştıkları problemlere karşı çözüm üretme konusunda bir uzman gibi faydalanmayı sağlama düşüncesinden dolayı uzman sistemler ortaya çıkmıştır. Uzman sistemler, belirli bir konuda yetkin kişilerin o konu ile ilgili bilgi ve birikimlerini bilgisayara aktarmaktadır, mevcut sorun karşısında bu bilgilerin kullanılarak sorunlara çözüm getiren sistemlerdir. Uzman sistemlerinin özellikleri aşağıdaki gibidir:
- Uzman sistemler genelliklekarmaşık yapılı kullanıcı ara birimlerine sahip olduğu için kolay kullanımlı bir arayüze sahiptir.
- Uzman sistemler, karar destek sistemleri gibi problemlere çözüm alternatifi üretme üzerinde durduğu için bir sorunun nasıl çözüleceğini açıklama becerisine sahiptir.
- Uzman sistemlerde bilginin sınırı önceden belirlenmiştir.
- Uzman sistemlerde mantığa dayalı analiz yöntemiyle sorunlara çözüm üreten bir çıkarım mekanizması bulunmaktadır.
- Uzman sistemler sezgisel modellere dayalı olarak geliştirilmektedir.
- Uzman sistemler mevcut problem ile ilgili bilgi tabanı, veriler ve kararda yer alan bilgileri kullanmaktadır.
- Genellikle kullanıcı, sisteme bir sorunun teşhisi ve tanısı koymak için başvurmaktadır.
3.2.7. Üst Yönetim Bilişim Sistemleri (1990 lı yıllara doğru)
Üst yönetim bilişim sistemleri, işletmelerde yönetme yetkisi olan en üst seviyedeki kişilere, yönetim hakkında stratejik kararlar almak için bilgi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ortaya çıkmıştır. Bu sistemin oluşumunda iki bilgi sisteminin etkisi büyüktür; bunlardan birincisi uzman sistemler iken ikincisi stratejik bilgi sistemleridir. Üst yöneticiler, örgütün belirli bir kısmını görmek yerine bütününü görmelidir. Yönetme yetkisi olan en üst seviyedeki kişilerin zamanı kısıtlı olduğundan dolayı bilgiyi elde etmedeki zamanı minimize etmelidir ve onların bilişim sistemleri kolay şekilde kullanılabilecek bir arayüze sahip olmalıdır. Üst yönetim bilişim sistemleri, yönetme yetkisi olan en üst seviyedeki kişilere rekabette katkısı olacak yönde karar vermesine yardımcı olan sistemlerdir. Bir üst yönetim bilişim sistemlerinin işletmeye olacak faydası, yönetme yetkisi olan kişinin tarzına ve ihtiyaçlarına göre değişiklik göstermektedir. Eğer sistem bilgiyi, yönetme yetkisi olan kişinin problemiyle ilgili sunmazsa üst yönetim bilişim sistemleri ile verimli bir şekilde çalışamayacak ve verimli bir sonuç elde edemeyeceğini düşündüğünden onu kullanmayacaktır. Üst düzey yönetim bilişim sistemleri ve yönetim bilişim sistemleri, yöneticilere ve tepe yöneticilere bilgi aktarımında birbirleri ile etkileşim içindedir. Üst yönetim bilişim sistemlerinin değişen ortama daha çabuk adapte olmasını sağlama, üst yönetimin dikkatini önemli olaylara odaklanması, yeni ve rekabet üstünlüğü sağlayacak bilgilere kolay bir şekilde erişme, müşterinin taleplerine daha hızlı cevap verme gibi birçok faydası bulunmaktadır.
Üst yönetim bilişim sistemleri, yönetim bilişim sistemlerine karar destek sistemleri öğelerinin katılmasıyla oluşmuştur. Bu nedenle üst düzey yönetim bilişim sistemleri, yönetim bilişim sistemini kapsamaktadır ve kendisi büyük ölçüde karar destek sistemlerinin bir öğesi olmaktadır. ÜDS ile KDS ne kadar birbiriyle iç içe gibi dursa da birbirlerini ayıran temel farklar vardır. ÜDS ile KDS’nin temel farkları şunlardır:
- Karar destek sistemleri ve üst düzey yönetim bilişim sistemleri aynı bilgiyi sunsa da karar destek sistemleri daha çok alt düzeydeki yöneticiler için bilgi sunmaktadır.
- Karar destek sistemlerinde modeller ve veriler daha fazladır, ancak üst düzey yönetim bilişim sistemlerinde görsellikten ziyade bilgi ön plandadır.
- Karar destek sistemlerinde yer alan kararlar tekrar eden bir niteliğe sahipken üst düzey yönetim bilişim sistemlerinde ise istisnai durumlar karşısında karar alma söz konusudur.
- Karar destek sistemleri spesifik bir bakış açısıyla belirlenmiş kararlardan oluşan sorunlara çözüm üretmek üzere, tek bir alıcı ya da alıcılar için geliştirirken, üst düzey yönetim bilişim sistemleri yalnızca üst düzey yöneticilere bilgi sunmayı hedeflemektedir.
3.2.8. Stratejik Bilgi Sistemi ( 1990’lı yılların başından itibaren)
Stratejik bilgi sistemi, üst yönetimde yönetme yetkisi olan yöneticilere rekabet ortamıyla ilgili tehditler ve fırsatlar hakkında bilgi vermektedir. Stratejik bilgi sisteminin yöneticilere sunduğu bilgiler doğru, eş zamanlı, güncel ve güvenilir olduğu için yönetme yetkisi olan kişiler rekabet ortamını daha iyi şekilde algılar ve rekabet ortamı için optimal stratejiler geliştirmektedir. Stratejik bilgi sistemi, üst düzey yöneticilere stratejik kararlar hakkında bilgi verilmesini sağlayan bilgisayar destekli sistemlerdir. Stratejik bilgi sisteminin temel amacı, üst düzey yönetimde bulunan tepe yöneticilere işletmenin mevcut ve ileriye dönük durumu için bilgi sağlamak şeklinde özetlenmektedir. Stratejik bilgi sistemi, tepe yöneticilere bir bilgi sisteminden ilk aşamada istenildiğini sunmak amacında olan sistemlerdir. Bundan dolayı bu sistemler oldukça esnek bir yapıda olmalıdır. Stratejik bilgi sistemleri, kolay bir arayüze sahip olarak kullanım açısından kolaylık sağlamalıdır. Stratejik bilgi sistemleri, özellikle tepe yöneticilerin taleplerine bağlı raporlama yapmaktadır. Buna bağlı kalarak, söz konusu tepe yöneticilerin zamanlarının kısıtlığı ile de paralel olarak, büyük hacimli bilgileri kolay bir şekilde kullanılabilir olabilmeleri açısından, tepe yöneticilerin taleplerine uygun formlar halinde sunmaktadır. Stratejik bilgi sistemi ile geleneksel bilgi sistemleri arasındaki farklar aşağıdaki gibidir:
- Gelenek bilgi sistemleri işletme dışı unsurlarla ilgilenmek yerine yalnızca işletme işi süreçlere odaklanırken stratejik bilgi sistemleri işletme içi unsurlar olduğu kadar işletme dışı unsurlara da odaklanmaktadır.
- Geleneksel bilgi sistemleri işletme içindeki sorunlarla ilgilenirken stratejik bilgi sistemleri müşterilerin sorunlarına odaklanıp sorunlara çözüm getirmeye odaklanmaktadır.
- Geleneksel bilgi sistemleri daha çok işletmenin harcamalarını minimize etmeye yönelik katkıda bulunsa da stratejik bilgi sistemlerinin mevcut durumdan daha kaliteli bir ürün ve hizmetlerle değer yaratma katkısı bulunmaktadır.
- Geleneksel bilgi sistemlerinde faydalar arası paylaşım bulunmazken stratejik bilgi sistemlerindeki faydalar işletmeyle, tedarikçilerle, müşterilerle paylaşılabilmektedir.
Makalenin tamamına nerden ulaşabiliriz
Merhabalar,
Bölüm bitirme tezimden alıntı yaptım.
E-mail olarak size tamamını yollayabilirim.
Saygılar!
cumhuriyet üniversitesi 4. sınıf öğrencisiyim
bölüm bitirme tezim için bu bilgileri kullanmam sizin için bi sorun olur mu
Merhabalar,
Eğer yazıları okuyup kendi yorumlarınızı yaparak alıntı yaparsanız kaynak gösterdiğiniz sürece bir sorun yoktur. Ancak kopyala-yapıştır yaparsanız “intihal” e girmektedir ve bölüm bitirme teziniz onaylanmamakla birlikte bu ciddi bir suçtur.
Saygılarımla!
Merhabalar makalenin tamamına nasıl ulaşabiliriz yardımcı olursanız sevinirim lisan bitirme tez projem var alıntı yapmak istiyorum.